Η θεραπευτική ομάδα

Η θεραπευτική ομάδα συντονίζει και εποπτεύει τις επιμέρους θεραπευτικές παρεμβάσεις των μελών της, σε επίπεδο ατομικής ψυχοθεραπείας, ομαδικής ψυχοθεραπείας, τέχνης –θεραπείας, εργαστηρίων, κοινωνικής παρέμβασης και γενικότερης στάσης ζωής κάθε θεραπευόμενου. Ο συντονισμός απαιτεί τη μεγαλύτερη δυνατή, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, θεωρητική επεξεργασία του βαθμού ανταπόκρισης του θεραπευόμενου στην όλη θεραπευτική διαδικασία, σε όλες τις στιγμές της. Απαιτεί στην βάση όλων αυτών, τη συγκεκριμένη διαμόρφωση επιμέρους προτάσεων για την παραπέρα πορεία του. Απαιτεί τη διαρκή παρακολούθηση αυτής της πορείας ώστε να εξασφαλίζεται η συμμετοχή  του σε όλες τις θεραπευτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνει το πρόγραμμα, χωρίς περιθώρια χειριστικών συμπεριφορών στις οποίες είναι επιρρεπής κάθε εξαρτημένος.

Η θεραπευτική ομάδα στελεχώνεται από επαγγελματίες διαφορετικών ρόλων και αρμοδιοτήτων (ψυχίατροι, ψυχολόγοι, παιδοψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, κοινωνιολόγοι, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, εργοθεραπευτές, δραματοθεραπευτές, ειδικοί θεραπευτές, νοσηλευτές, γυμναστές, παιδαγωγοί πρώιμης παιδικής ηλικίας, διοικητικοί,  πρώην χρήστες κ.α.) που διαθέτουν εμπειρία, διαρκή εκπαίδευση και πίστη στη φιλοσοφία και τις αρχές του προγράμματος. Τα μέλη της θεραπευτικής ομάδας πρέπει να είναι ισότιμα μεταξύ τους και να λειτουργούν με βάση την αρχή της συμπληρωματικότητας των διαφορετικών ρόλων τους. Η ένταξη τους στο πλαίσιο πρέπει να γίνεται βάσει της ιδεολογικής καταρχάς συμφωνίας τους με τις αρχές του και να είναι ολοκληρωτική (engagement total), συμφώνα με την έκφραση του Basaglia. Η συμπληρωματικότητα των ρόλων που εξασφαλίζει τη θεραπευτική ποικιλία των απαντήσεων, η εντιμότητα και η διαθεσιμότητα κάθε μέλους της θεραπευτικής ομάδας, η συνέχεια και η σταθερότητα της παρουσίας τους, η ικανότητα να εκπροσωπεί επαρκώς το θεραπευτικό πλαίσιο,  τους κανόνες και τις αρχές του, να ακούει με υπομονή, να κατανοεί, να κάνει διάλογο, όλα αυτά δίνουν στη θεραπευτικής ομάδα τη δυνατότητα μιας παρέμβασης η οποία αγκαλιάζει την ολότητα της προβληματικής που θέτει κάθε θεραπευόμενος. Γιατί αν οι διαπροσωπικές συγκρούσεις μεταξύ των θεραπευτών θέτουν σε αμφισβήτηση τις αξίες του θεσμού, τότε οι ίδιοι οι θεραπευτές, όποιες κι αν είναι οι προσωπικές τοποθετήσεις τους, αισθάνονται και λειτουργούν με όρους συνενοχής, του ενός ή του άλλους βαθμού, με τους θεραπευόμενους ακριβώς επειδή αναπαράγουν τα δυναμικά τους. Μ’ αυτόν όμως τον τρόπο αισθάνονται να απειλούνται και οι ίδιοι προσωπικά, αφού έτσι τίθεται σε κίνδυνο η πιο δημιουργική πλευρά του εαυτού τους, αυτή που αφορά την κουλτούρα της ομάδας και τις αξίες της, αυτή που αφορά την αντίθεση τους στην ίδια την εξάρτηση ως λειτουργία. Η συνοχή, λοιπόν, της θεραπευτικής ομάδας αποτελεί ένα θεμελιακό ζήτημα που πρέπει να επιβάλει μια διαδικασία αποκατάστασης της ενότητας της σε υψηλότερο επίπεδο, κάθε φορά που αναπτύσσεται μια σύγκρουση ανάμεσα στα μέλη της. Αυτό βέβαια προϋποθέτει τη θαρραλέα αντιμετώπιση των θεωρητικών, πρώτα απ όλα, διαφορών που έρχονται στην επιφάνεια μέσα από κάθε σύγκρουση.

Η θεραπευτική ομάδα πρέπει να είναι ανοιχτή στο απρόβλεπτο, το απροσδόκητο και να επεξεργάζεται συλλογικά τις επιμέρους αλλαγές που πρέπει να κάνει σε όλα τα επίπεδα, κάθε ομάδα και κάθε θεραπευόμενος μέσα στο πλαίσιο. Πρέπει να λειτουργεί με σεβασμό στις αρχές τους πλαισίου και στους θεμελιακούς κανόνες ανθρώπινης συνύπαρξης, συνεργασίας και αλληλεγγύης.

Η θεραπευτική ομάδα, στο βαθμό που λειτουργεί σαν ομάδα, μέσα στο πλαίσιο, με σεβασμό στις αρχές και τη φιλοσοφία του προγράμματος, μπορεί να επεξεργάζεται το δυναμικό της και να αποφεύγει τον κίνδυνο –πραγματικό πειρασμό για κάποιους θεραπευτές- των αυτοσχεδιασμών, των αβασάνιστων «ερμηνειών» της αυθαιρεσίας. Μπορεί να λύνει τις κρίσεις στο εσωτερικό της, να ξεπερνά χωρίς να συγκαλύπτει φαινόμενα burn-out των θεραπευτών. Μπορεί να εκτιμά τα δεδομένα και να αναλύει με νηφαλιότητα και σοβαρότητα τις αντιμεταβιβάσεις, να θέτει όρια στις παρεμβάσεις των διαφόρων θεραπευτών, να αποφεύγει τον κίνδυνο κάποιοι «να τα δίνουν όλα» και κάποιο άλλοι «να μην δίνουν τίποτα» όπως συχνά ακούγεται στο χώρο της απεξάρτησης. Μπορεί να ξεπερνά τη λογική της διάσπασης (splitting) της ομάδας, της διάκρισης των θεραπευομένων σε «καλούς» και «κακούς», της επιβολής «κυρώσεων», της εκλογίκευσης των δυσκολιών.

Με τη διαμεσολάβηση της θεραπευτικής ομάδας μέσα στον μεταβατικό χώρο του πλαισίου, γίνεται δυνατή η κοινωνικοποίηση του θεραπευόμενου, η μαθητεία του στην εγκαθίδρυση κοινωνικών σχέσεων, η σφαιρικότερη δυνατή ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών. Σ αυτό ανάγεται, σε τελευταία ανάλυση, η τεράστια σημασία του ρόλου της στη διαδικασία της απεξάρτησης.

Κατερίνα Μάτσα

ΠΗΓΗ: Μάτσα, Κ. (2011) Ψάξαμε για ανθρώπους και βρήκαμε σκιές. Το αίνιγμα της τοξικομανίας. Αθήνα: Άγρα.