Τί έχει να μας πει η κίνηση;

Πρόκειται για ένα βασικό ερώτημα που καλούμαστε να απαντήσουμε όταν δουλεύουμε με το σώμα και την κινητική γλώσσα. Η εμπειρία μάς αποκαλύπτει ότι αυτή η πρωταρχική για τον άνθρωπο γλώσσα είναι εξαιρετικά πλούσια και περιεκτική. Και αυτό αφορά σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης και δραστηριότητας. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κλήμης Ναυρίδης (2005) σχετικά με την γλώσσα του σώματος:

Πρόκειται για την σωματική επικοινωνία, που παραπέμπει σε οτιδήποτε εκφράζει ένα άτομο με το σώμα του, με το βλέμμα του, με συσπάσεις ή μορφασμούς του προσώπου, με χειρονομίες, με στάσεις ή με κινήσεις του σώματός του. Η σωματική επικοινωνία είναι μη λεκτική και χρησιμοποιεί ένα δικό της «λεξιλόγιο» καθώς και μια «γραμματική» και ένα «συντακτικό» που είναι επίσης δικά της. Είναι δηλαδή και αυτή κωδικοποιημένη σαν μια ιδιαίτερη γλώσσα, παρ’όλο που η κωδικοποίησή της μπορεί να φαίνεται ίσως πιο χαλαρή και λιγότερο σύνθετη από εκείνη της ομιλούμενης γλώσσας.

Έχει πολύ μεγάλη σημασία να καταλάβουμε ποιο είναι το υλικό με το οποίο έχουμε να δουλέψουμε, καθώς και τον τρόπο που σχετίζεται με τον ψυχισμό. Η κωδικοποίηση της κινητικής γλώσσας περνάει μέσα από ιδιαίτερους μηχανισμούς, εξαιρετικά σημαντικούς για την δόμηση του ψυχισμού του ανθρώπου, ενώ ταυτόχρονα πρόκειται για έναν κώδικα που προηγείται της γλώσσας και ουσιαστικά  εισάγει το άτομο σε αυτήν.

Το πρώιμο της κινητικής γλώσσας μας καταδεικνύει την πρωταρχικότητά της, και κατά συνέπεια την σημαντικότητά της. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί και τον βασικό οδηγό μας στο πώς να δουλέψουμε με αυτήν μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο.

Μέσα στην ομάδα που γίνεται στο Ειδικό Πρόγραμμα Γυναικών και στην Επανένταξη χρησιμοποιούμε την τεχνική του Σύγχρονου χορού, και συγκεκριμένα Release και Limon Technique, σε συνδυασμό με Κινητικό Αυτοσχεδιασμό – Movement Improvisation και κάποιες αρχές  Contact Improvisation. Βασικός στόχος της ομάδας είναι να δουλέψουμε ταυτόχρονα την σωματική κατάσταση και αντίληψη των θεραπευόμενων και την δημιουργικότητά τους, εστιαζόμενοι στα σοβαρά ψυχικά ελλείματα που χαρακτηρίζουν τον τοξικομανή, και τα ιδιαίτερα εκείνα στοιχεία του προφίλ του όταν υπάρχει συννοσηρότητα, με άξονα την ‘ασυνείδητη εικόνα σώματος’, όπως αναδύεται μέσα από την κινητική γλώσσα. Βασικός παράγοντας για να γίνει μια δουλειά σε βάθος, είναι να μπορέσουμε να φέρουμε την θεραπευόμενη σε επαφή με το σώμα της, καθώς η σχέση αυτή έχει διαρραγεί σοβαρά μέσα στην τοξικομανία. Πολύ συχνά ακούμε φράσεις του τύπου «…δεν ένιωθα το σώμα μου καθόλου… ήταν σαν να μην υπήρχε» ή «εγώ ήμουνα εδώ και το σώμα μου εκεί, και νόμιζα ότι μπορούσα να του κάνω ό,τι ήθελα, χωρίς να έχει σημασία». Όταν , λοιπόν, ξεκινάμε από αυτό το σημείο, και πρωτού μπούμε σε οποιαδήποτε ‘χορευτική’ διαδικασία με σκοπό την ‘ερμηνεία,’ χρειάζεται να γεφυρώσουμε κάπως αυτό το κενό. Με απλά λόγια να βοηθήσουμε το άτομο να νιώσει το σώμα του, τα μέρη αυτού και τα μέλη του. Μόνο όταν αυτό συντελεστεί σ’ένα βαθμό, μπορούμε να ξεκινήσουμε μια δουλειά πάνω στην αυθεντική παραγωγή κίνησης, η οποία θα μας οδηγήσει σε πιο βαθείς θεραπευτικούς δρόμους.

Δουλεύοντας με το σώμα, τόσο το δικό μου όσο και  των άλλων, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αυτό που έχω συνειδητοποιήσει είναι ότι, αυτό που είναι πάντα και έντονα παρών, είναι η εντελώς ιδιαίτερη μνήμη του σώματος. Είναι πάντα «εδώ» ζωντανή και ολόκληρη, και χωρίς να μπορεί να πει ψέμματα για τίποτα. Λέει χαρακτηριστικά η Alice Miller στο βιβλίο της ‘Το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ’ «Το σώμα είναι ο φύλακας της αλήθειας μας, γιατί φέρει τις εμπειρίες ολόκληρης της ζωής μας και φροντίζει ώστε να μπορούμε να ζήσουμε με την αλήθεια του οργανισμού μας».

Για να μπορέσουμε όμως να χρησιμοποιήσουμε αυτή την αλήθεια μέσα σε μια ομάδα θεραπευτική, είναι αναγκαίο να την διαχωρίσουμε από το σωματικό σχήμα, χρειάζεται να είμαστε ευαισθητοποιημένοι τόσο στο ασυνείδητο κομμάτι όσο και στο συνειδητό, μιας και τα δυο αυτά είναι αδιάρρηκτα όταν κινούμαστε.  Δηλαδή χρησιμοποιούμε τον «βιολογικό μας εαυτό» ο οποίος την ίδια ώρα κουβαλάει και όλο το «άυλο», αλλά καθόλου αφηρημένο υλικό του.

Δουλεύοντας, λοιπόν, με βάση όλα τα παραπάνω, με τις γυναίκες τοξικομανείς στην φάση της Ψυχολογικής Απεξάρτησης και της Επανένταξης, έχουμε διαπιστώσει ότι μέσα από την τέχνη του χορού, με τους κανόνες της αλλά και τον καθαρά αυτοσχεδιαστικό και δημιουργικό κομμάτι της, συντελούνται εμφανείς, τόσο στους θεραπευτές όσο και στις ίδιες τις θεραπευόμενες, αλλαγές στο ‘σωματικό’ και μη λεκτικό. Αλλάζει η αίσθηση του σώματος και κατά προέκταση και του εαυτού. Επίσης σημαντικό είναι, ότι ανοίγει κατά την διάρκεια της θεραπείας καίρια κεφάλαια για το άτομο, σε σχέση τόσο με τον εαυτό και την ιστορία του όσο και με την επικοινωνία και τις σχέσεις του με του άλλους, με το περιβάλλον και τελικά και με τον μεγάλο Άλλο, δηλαδή το Συμβολικό. Εκεί εξάλλου έγκειται και το βασικότερο ζήτημα του εξαρτημένου ατόμου, σύμφωνα με την Κατερίνα Μάτσα. «Ιδιαίτερα για τις  εξαρτημένες γυναίκες το σώμα, και ότι αυτό αντιπροσωπεύει, συνήθως είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένο, τόσο από την ίδια την τοξικομανία όσο και από την ζωή που την συνοδεύει (σωματική, σεξουαλική κακοποίηση, πορνεία, εγκυμοσύνη κατά την διάρκεια της χρήσης) και το βαρύ ιστορικό(σεξουαλική ή\και σωματική κακοποίηση από την ίδια την οικογένεια ή\και στην παιδική ηλικία).  Γι’ αυτούς επιπλέον τους λόγους η δουλειά με το σώμα είναι κεφαλαιώδους σημασίας.

Κλείνοντας ας μην ξεχνάμε, ότι πέρα από όλα τα παραπάνω ο χορός είναι χαρά, εκτόνωση και δημιουργία. Και ποιό πλάσμα δεν τα έχει ανάγκη αυτά;           

“χορεύετε, χορεύετε γιατί αλλιώς θα χαθούμε”

 [Πίνα Μπάους]